Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ), znana również jako gospodarka cyrkularna, to model ekonomiczny, zgodnie z którym gospodarka o obiegu zamkniętym stara się maksymalnie wydłużyć cykl życia produktów, materiałów i zasobów, minimalizując odpady oraz zużycie surowców naturalnych. Celem jest utrzymanie wartości produktów, materiałów i zasobów na jak najwyższym poziomie jak najdłużej, a po zakończeniu ich życia użytkowego, efektywne ich odzyskiwanie i recycling.
Gospodarka o obiegu zamkniętym - definicja
W prawodawstwie Unii Europejskiej termin „gospodarka o obiegu zamkniętym” jest używany do opisania ekonomicznego i produkcyjnego systemu, który jest zaprojektowany do minimalizacji odpadów i maksymalizacji ponownego wykorzystania, naprawy, odnowy i recyklingu istniejących materiałów i produktów. Choć termin ten jest powszechnie stosowany w strategiach UE, nie istnieje jedna, ścisła i uniwersalnie akceptowana definicja „gospodarki o obiegu zamkniętym” w przepisach UE.
W komunikatach Komisji Europejskiej „gospodarka o obiegu zamkniętym” jest opisywana jako system, w którym wartość produktów, materiałów i zasobów jest utrzymywana w gospodarce jak najdłużej, a generowanie odpadów jest minimalizowane. To podejście jest częścią szerszej strategii UE dotyczącej zrównoważonego rozwoju, która ma na celu przeciwdziałanie problemom takim jak kurczenie się zasobów naturalnych i negatywny wpływ człowieka na środowisko.
Gospodarka o obiegu zamkniętym w prawie
Pierwsze zapisy dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym zaczęły pojawiać się w dokumentach politycznych i strategiach rozwojowych na świecie w ostatnich dwóch dekadach. Na przykład:
Unia Europejska: Jednym z ważniejszych kamieni milowych było przyjęcie przez Unię Europejską "Pakietu gospodarki o obiegu zamkniętym" w grudniu 2015 roku. Pakiet ten składał się z planów działania i środków legislacyjnych mających na celu pomoc krajom członkowskim i przedsiębiorstwom w przejściu na bardziej zrównoważone modele gospodarcze. W 2020 roku Komisja Europejska przedstawiła nowy Plan działania dla gospodarki o obiegu zamkniętym, który jest jednym z głównych budulców Europejskiego Zielonego Ładu.
W prawie Unii Europejskiej kwestie dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym są regulowana przez różne akty prawne. Celem jest zwiększenie efektywności zasobowej i minimalizacja odpadów w celu promowania zrównoważonego rozwoju. Oto kilka kluczowych dyrektyw i rozporządzeń dotyczących tego tematu:
- Dyrektywa w sprawie odpadów (2008/98/WE) – znana również jako Ramowa Dyrektywa Odpadowa, ustanawia prawne ramy dla traktowania odpadów w UE. Promuje hierarchię odpadów (zapobieganie, ponowne użycie, recykling, inne sposoby odzysku, unieszkodliwianie) i wprowadza pojęcie „gospodarki o obiegu zamkniętym” w zarządzaniu odpadami.
- Pakiet w sprawie gospodarki o obiegu zamkniętym – zawiera zmiany do Dyrektywy w sprawie odpadów oraz kilku innych dyrektyw (np. dyrektywy dotyczące opakowań i odpadów opakowaniowych, składowisk odpadów, pojazdów wycofanych z eksploatacji, baterii i akumulatorów oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego). Pakiet ma na celu przyspieszenie przejścia Europy na gospodarkę o obiegu zamkniętym poprzez zwiększenie stawek recyklingu i ograniczenie składowania odpadów. W ramach pakietu mowa o następujących aktach prawnych:
- Rozporządzenie w sprawie ekoprojektu (UE) 2019/1020 – Rozporządzenie to koncentruje się na projektowaniu produktów w sposób przyjazny dla środowiska, co ma kluczowe znaczenie dla wsparcia gospodarki o obiegu zamkniętym, poprzez zmniejszenie negatywnego wpływu produktów na środowisko w całym cyklu życia.
Z powyższych dokumentów wynikają dla Europy następujące cele:
- Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych: Efektywne zarządzanie zasobami i ograniczenie ilości odpadów przyczyniają się do redukcji emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych.
- Zwiększenie efektywności zasobowej: Przez maksymalizację wykorzystania materiałów i zasobów, gospodarka o obiegu zamkniętym zmierza do zmniejszenia zależności od surowców pierwotnych i zwiększenia efektywności zasobowej gospodarki.
- Wsparcie dla innowacji i konkurencyjności: Rozwój technologii i innowacji w obszarze recyklingu i ponownego wykorzystania materiałów może prowadzić do nowych możliwości biznesowych i zwiększenia konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw.
- Ochrona środowiska naturalnego: Poprzez redukcję ilości odpadów trafiających na wysypiska i zmniejszenie zanieczyszczenia, gospodarka o obiegu zamkniętym przyczynia się do lepszej ochrony środowiska naturalnego i zasobów naturalnych.
- Zwiększenie bezpieczeństwa dostaw: Zmniejszenie zależności od importowanych surowców przez zwiększenie ponownego wykorzystania i recyklingu wewnętrznych zasobów może przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa dostaw i stabilności cen surowców.
- Poprawa jakości życia i zdrowia publicznego: Redukcja zanieczyszczeń i odpadów ma bezpośredni wpływ na poprawę jakości powietrza, wody i gleby, co przekłada się na lepsze warunki życia i zdrowie obywateli.
Czym jest plan działania dla gospodarki o obiegu zamkniętym?
"Plan działania dla gospodarki o obiegu zamkniętym" (Circular Economy Action Plan) opublikowanym przez Komisję Europejską, zawiera kierunki i cele dla transformacji gospodarczej. Dotyczy on bardzo szerokiego kręgu zagadnień - zrzut spisu treści przedstawiam poniżej
Pierwsza wersja planu została przyjęta w 2015 roku, a zaktualizowana wersja planu pochodzi z 2020 roku. Zaktualizowany plan jest bardziej ambitny i skupia się na zapobieganiu powstawaniu odpadów oraz na zapewnieniu, że zasoby są wykorzystywane w bardziej zrównoważony sposób. Oto jego główne cele:
- Stymulowanie trwałego wzrostu gospodarczego
Plan ten ma na celu odłączenie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, co jest zgodne z ambicjami UE dotyczącymi neutralności klimatycznej do 2050 roku i zwiększenia efektywności wykorzystania zasobów poprzez przekształcenie sposobu projektowania, produkcji i zużycia produktów.
2. Promocja wydłużonego okresu użytkowania produktów
Poprzez zachęcanie do projektowania produktów, które są trwalsze, łatwiejsze do naprawy i recyklingu. Dąży również do ograniczenia stosowania szkodliwych substancji, które mogą utrudniać recykling i ponowne użycie materiałów.
3. Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów
Plan zawiera środki mające na celu ograniczenie ilości odpadów generowanych w UE, w tym zaostrzenie przepisów dotyczących niektórych jednorazowych produktów pochodzących z tworzyw sztucznych oraz promowanie inicjatyw mających na celu zmniejszenie marnowania żywności.
4. Promowanie recyklingu
Dążenie do poprawy efektywności systemów recyklingu i zwiększania jego poziomu.
5. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych
Przez efektywne wykorzystanie zasobów i minimalizację odpadów, action plan przyczynia się do redukcji emisji gazów cieplarnianych wytwarzanych przez sektor przemysłowy i zarządzanie odpadami.
6. Wsparcie innowacji
Promowanie innowacji w obszarze technologii przetwarzania, materiałów i modeli biznesowych, które wspierają idee gospodarki o obiegu zamkniętym.
7. Międzynarodowa współpraca
Rozszerzenie wpływu gospodarki o obiegu zamkniętym poza granice UE poprzez współpracę międzynarodową i wsparcie dla globalnych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.
8. Edukacja i zaangażowanie obywateli
Zwiększenie świadomości na temat korzyści płynących z gospodarki o obiegu zamkniętym oraz zachęcanie do zmiany zachowań wśród konsumentów i przedsiębiorstw.
Plan działania dla gospodarki o obiegu zamkniętym odgrywa kluczową rolę w dążeniu Unii Europejskiej do osiągnięcia bardziej zrównoważonego, odpornego i konkurencyjnego gospodarczo systemu, który lepiej zarządza swoimi zasobami naturalnymi i minimalizuje wpływ na środowisko.
Autorka opracowania
